Tìm hiểu về nguồn gốc thật sự của phong tục thắp nhang

Nguồn gốc của phong tục thắp nhang

Ai Cập vốn là quốc gia có nền văn hóa phát triển lâu đời và ấn tượng nhất thế giới. Đây là đất nước của những phát minh vĩ đại và những bí ẩn mà đến nay khoa học vẫn chưa có được lời giải đáp. Theo lịch sử ghi lại, nhang là sản phẩm được phát minh tại Ai Cập cách đây 3500 năm. Đây là vật được những người Ai Cập cổ dùng để đốt cháy trong những buổi lễ tôn vinh các vị thần. Nhang được sản xuất bằng cách dùng một loại giấy cói y học, bỏ tất cả các loại thảo dược vào và cuốn chặt thành từng bó. Theo thời gian, các thảo dược được nghiền nát, trộn với nhau tạo thành hỗn hợp và tạo thành những que nhang dài. Nghi thức dùng nhang đốt để cúng tế các vị thần không chỉ là nghi thức thiêng liêng mà những người Ai Cập cổ quan niệm, hương thơm thảo dược từ nhang đốt còn giúp xua đuổi ma quỷ và giúp mọi người bình an, may mắn khi dùng để cầu nguyện.

Nhang hương được người Ai Cập sản xuất có nhiều màu sắc và nhiều hình dáng khác nhau. 

Thời kỳ phát triển đỉnh cao của nhang ở Trung Quốc

• Theo dân gian, một nhà sư lưu hành đến Trung Quốc đã mang theo nhang từ Ấn Độ và sau đó sản phẩm độc đáo này thu hút những người phương Đông tò mò. Vào thời nhà Hán (206 TCN – 220 SCN), một lượng lớn nguyên liệu làm nhang được Trung Quốc nhập về từ nước ngoài. Trung Quốc nổi tiếng với nền văn hóa y học cổ truyền và thú vị khi những nguyên liệu làm nhang cũng có nét tương đồng với những nguyên liệu mà y học dùng để điều chế thuốc nên người Trung Quốc bắt đầu tự sản xuất nhang thắp cho mình. Phong tục thắp nhang cũng bắt đầu từ đấy. 
• Thành phần của nhang có sự thay đổi qua các triều đại của Trung Quốc. Vào trước thời nhà Đường, thành phần chính của nhang gồm có hoa Lan, hoa Hui, quế Cassia và hạt tiêu Tứ Xuyên. Đến nhà Đường (618 – 907), thành phần được bổ sung thêm Trầm hương, Long não, Gỗ đàn hương và Xạ hương. Với hương thơm nhẹ nhàng, thư giãn, nhang là nguyên liệu đốt đắt đỏ và phổ biến trong giới thượng lưu. Các vị Hoàng đế Trung Quốc còn dùng nhang và thành phần của nhang như những món quà giá trị để tặng các nước láng giềng hoặc ban thưởng cho quan thần. 
• Nếu theo dõi những bộ phim cổ trang Trung Quốc bạn có thể bắt gặp những chiếc túi thơm được đeo một bên hông của những người thuộc tầng lớp quý tộc hay vua chúa. Đó là những chiếc túi đựng các thảo dược và trầm hương sạch. Trầm hương và các thảo dược bên trong túi thơm mang đến hương thơm dễ chịu, thư giãn và những túi thơm này được bùa chú nhằm mang đến may mắn và bình an cho chủ nhật.
• Nhu cầu sử dụng và sản xuất nhang đạt đến đỉnh cao vào thời nhà Tống (từ năm 960 đến năm 1279). Nhang được phát triển phổ biến hơn bao giờ hết, được sử dụng trong mọi tầng lớp. Nhang dùng để thờ cúng, dùng để thanh tẩy không gian, tế lễ, chữa bệnh. Sách dạy sản xuất và sử dụng nhang cũng được bán phổ biến. 
• Đến nay, nhang thắp có mặt ở hầu hết khắp các nước phương Đông. Có thể thấy sự phát triển lớn mạnh của vật phẩm này ở các nước phương Đông và nhất là các nước theo đạo Phật khiến mọi người lầm tưởng rằng nhang thắp có nguồn gốc từ đây. 

Nhang hương với người Việt

• Tại Việt Nam nhang thắp vô cùng phổ biến và Việt Nam có nhiều làng nghề làm nhang truyền thống được duy trì cho đến hiện tại. Nhang mỗi vùng miền có hương thơm và nét đặc trưng riêng. Phong tục thắp nhang được truyền bá rộng rãi khắp mọi tỉnh thành. Vào những ngày lễ hội, những ngày Rằm, ngày lễ Tết, bàn thờ mỗi nhà đều thoảng khói nhang hương cùng hương thơm đặc trưng. Hương thơm như sự kết nối của người đang sống với ông bà tổ tiên, với thần linh. 
• Theo cụ Phan Kế Bính trong “Việt Nam phong tục”, cây nhang có nguồn gốc từ Tây Vực, đốt hương nghĩa là cầu cho quỷ thần giáng cách. Khi xưa, tục tế tôn miếu chỉ dùng cỏ tiêu (cỏ thơm) trộn với mỡ mà đốt cho thơm, chưa có đốt hương. Đến đời Vũ đế nhà Hán, vua sai tướng sang đánh nước Hồn Gia (xứ Tây vực, thuộc Ấn Độ). Vua nước ấy đầu hàng, dâng một tượng thần bằng vàng cho Vũ đế đem về đặt trong cung Cam Toàn. Người nước Hồn Gia cúng tế thần ấy, không phải dùng đến trâu, bò mà chỉ đốt hương lễ bái mà thôi. Tục đốt hương bắt đầu từ đấy.
• Với lịch sử tồn tại hàng nghìn năm, nén nhang đã đi vào đời sống văn hóa, tín ngưỡng của người Việt Nam như một nét đẹp truyền thống, gần gũi và trang nghiêm. 

Ý nghĩa tâm linh từ phong tục thắp nhang

Phong tục thắp nhang từ thời Ấn Độ đã được xem là phương thức để con người tiếp xúc với thần linh. Vì vậy trong những nền văn hóa tiếp theo sử dụng nhang thắp như một cách tiếp cận chung với thần linh. Từ hương thơm đến hình ảnh khói hương phảng phất và bay lên cao, tất cả đều tạo sự liên tưởng diệu kỳ đến thế giới tâm linh. 

Con người thắp nhang để cầu xin thần linh, những vị thần có nhiều quyền năng sẽ có thể cứu giúp con người về sức khỏe, sự bình an và tiền tài may mắn. Thần Linh được xem là bề trên mang năng lượng tuyệt vời, thấu hiểu mọi chuyện và sẽ giúp đỡ con người đi đúng đường. Thờ cúng thần linh là một phong tục nhằm bày tỏ sự tin tưởng, tôn kính của con người và phong tục thắp nhang là một trong những hành động quan trọng trong nghi thức lớn. Những lúc bất an cần sự giúp đỡ thắp nhang cầu khấn ông bà tổ tiên luôn là việc làm đầu tiên trong gia đình để cầu may mắn đến mọi người trong nhà, cầu cho chuyện đang xảy ra được thuận lợi. Vào những ngày quan trọng, ngày lễ đầu năm, cuối năm, nén nhang được thắp lên để gia chủ thể hiện lòng thành với ông bà, tổ tiên, với thần linh. Trên bàn thờ khi đấy sẽ có đầy đủ các đồ lễ được trang trí đẹp, tươm tất. Bàn thờ gọn gàng và hương lúc nào cũng được thắp để tỏa hương thơm nhẹ nhàng. 

Các loại nhang phổ biến 

Nhang thắp hay hương thắp là sản phẩm được làm từ bột gỗ của nhiều loại cây kết hợp cùng keo bời lời. Hỗn hợp sau đó được tạo khuôn thành các hình dạng nhang thắp khác nhau theo mục đích của người làm nhang. Nhang được chia làm các loại là nhang thắp có chân tăm truyền thống. Nhang thắp không có tăm. Nhang nụ. Nhang vòng. Tháp nhang. Trầm hương là thành phần phổ biến nhất của những loại hương hiện đại, bởi trầm hương là nguyên liệu quý giá, có nhiều công dụng trong chữa bệnh và mang ý nghĩa phong thủy đa dạng. Sau đó, các thành phần thảo dược khác cũng được sử dụng để sản xuất nhang.

Những loại nhang trầm hương giúp cho phong tục thắp nhang được truyền bá rộng rãi và phổ biến hơn. Nhang trầm hương không chỉ được dùng với mục đích chính là thờ cúng, tế lễ mà còn dùng trong những hoạt động thường ngày. Thắp nhang trầm hương giúp thanh tẩy không gian, làm sạch, hương thơm nhang trầm giúp thư giãn, tăng tính tập trung nên dùng nhiều trong các hoạt động như thiền, yoga, đọc sách.

Con người trong đời sống hiện đại đã có những thay đổi. Họ không quá tin tưởng mù quáng vào thần linh hay những biến tướng của mê tín mà họ tin tưởng vào những nét đẹp của văn hóa tâm linh được cha ông truyền lại. Vậy nên, phong tục thắp nhang vẫn và sẽ mãi được duy trì qua nhiều đời và mãi về sau.