Thành phần hóa học và tác dụng dược lý của đàn hương

Gỗ đàn hương, nguồn cung cấp gỗ và tinh dầu đắt tiền nhất thế giới là đối tượng được nghiên cứu rộng rãi về thành phần hóa học. Tinh dầu đàn hương chỉ được tích tụ trong tâm gỗ sau 30 năm phát triển trong điều kiện tự nhiên. Sản lượng và thành phần tinh dầu ảnh hưởng mạnh bởi tuổi cây, màu sắc của tâm gỗ, quá trình sinh trưởng, cá thể cây, vị trí trong cây và các yếu tố môi trường. Theo truyền thống, như một tập quán lâu đời, phương pháp chưng cất hơi nước tâm gỗ để thu tinh dầu đàn hương. Sản lượng tinh dầu từ cây trưởng thành dao động từ 2,5-6%. Các thành phần chính trong tinh dầu là α- santalol (19,6%) và β-santalol (16,0%).

Ngoài các ứng dụng liên quan đến nước hoa và mỹ phẩm, gỗ đàn hương và tinh đàn hương đã chứng minh hoạt động dược lý trong phạm vi rộng. Các hoạt động dược lý được báo cáo của đàn hương cũng như dầu của nó được tóm tắt dưới đây.

1. Tác dụng lên hệ thần kinh trung ương

Đàn hương được phát hiện có khả năng tăng cường trí nhớ. Tác dụng an thần của tinh dầu đàn hương và chiết xuất nước đã được chứng minh. Tinh dầu đàn hương được báo cáo có tác dụng thư giãn trên thần kinh và được sử dụng cho các trạng thái cảm xúc nóng giận hoặc kích động dẫn đến đau đầu, mất ngủ và căng thẳng thần kinh.

Santalols là các thành phần hoạt tính sinh học có tác dụng làm dịu hệ thần kinh trung ương. Trong một nghiên cứu đầu tiên về tác dụng lên hệ thần kinh, các tế bào thần kinh khứu giác thụ cảm được xác định có kích thích đặc biệt bởi bốn hợp chất của gỗ và tinh dầu đàn hương.

α-santalol được chứng minh là chất đối kháng mạnh với dopamine D2 và serotonine 5 HT2A liên kết thụ thể. Ngoài ra, tác dụng của α-santalol cũng như một chất chống loạn thần. α-santalol gây ra các tác động đáng kể như tác dụng thư giãn, an thần, trong khi dầu đàn hương kích thích ngừng hoạt động sinh lý nhưng kích hoạt hành vi sau khi hấp thu qua da. Gần đây, các xét nghiệm sinh học TLC 254 chỉ ra rằng α-santalol là một chất ức chế mạnh mẽ của cả tyrosinase và cholinesterase in vitro, do đó tinh dầu đàn hương có tiềm năng lớn để sử dụng trong điều trị bệnh Alzheimer cũng như trongchăm sóc da.

2. Hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm và kháng virus

Một số nghiên cứu đã tập trung vào các đặc tính kháng khuẩn của đàn hương. Tinh dầu đàn hương là một chất kháng khuẩn hiệu quả chống lại Staphylococcus aureus kháng Methicillin kháng và các loài Candida kháng thuốc.

Các hợp chất α- và β-santalol của dầu gỗ đàn hương thể hiện hoạt tính kháng khuẩn chống lại Helicobacter pylori (một loại vi khuẩn Gram âm có liên quan chặt chẽ đến sự phát triển loét dạ dày, tá tràng).

Tinh dầu gỗ đàn hương cũng cho thấy hoạt động chống lại virus herpes simplex type 1và β-santalol có hoạt tính chống cúm đối với virus H₃N₂.

Trong một nghiên cứu khác, tác dụng kháng khuẩn của tinh dầu đàn hương đã được ghi nhận chống lại Bacillus mycoides và Escherichia coli.

Chiết xuất methanol của đàn hương được báo cáo làhiệu quả chống lại Bacillus subtilis, Salmonella typhi, Staphylococcus aureus và Pseudomonas aeruginosa và có hoạt tính cao chống lại Candida albicans.

Tinh dầu đàn hương cho thấy hoạt động trên bệnh da liễu như chống lại các chủng nấm Microsporum canis, Trichophyton rubrum và Trichophyton mentagrophytes. Tuy nhiên, đàn hương không hiệu quả đối với Candida albicans, Aspergillus niger và Aspergillus fumigatus.

Bên cạnh đó, các thành phần tinh dầu gỗ đàn hương, α-và β-santalol hoạt động chống lại vi khuẩn Salmonella typhimurium và Staphylococcus aureus, epi-β-santalene có hoạt tínhchống lại S. typhimurium. Acid Santalbic (một chất chính trong thành phần của hạt), có tác dụng ức chế vi khuẩn gram dương và một số vi khuẩn gây bệnh các loại nấm. Santalols có hoạt tính chống lại nấm men, vi khuẩn, cho thấy hiệu quả kháng khuẩn tốt ngay cả khi ở mức nồng độ thấp.

Hơn nữa, chồi cây chưa trưởng thành cũng được chứng minh là có khả năng kháng khuẩn chống lại 13 chủng vi khuẩn.

Tinh dầu đàn hương đã được chứng minh là được sử dụng trong việc ngăn ngừa và điều trị mụn cóc, mụn bọc và các khối u nhú do virus khác gây ra trên da. Trong một nghiên cứu in vitro, tinh dầu gỗ đàn hương đã chứng minh hoạt tính kháng virus Herpes simplex (HSV) -1 & 2 phụ thuộc vào liều lượng thông qua ức chế sự nhân lên của virus. Điều thú vị là tinh dầu gỗ đàn hương chỉ ảnh hưởng đến virus trước khi hấp thụ vào tế bào bằng một số ức chế không đặc hiệu tương tác giữa virus và tế bào vật chủ.

Các bệnh nhiễm trùng đường sinh dục, tiết niệu như viêm bàng quang và bệnh lậu được điều trị bằng tinh dầu gỗ đàn hương từ lâu đời do đặc tính làm se đối với chất nhầy niêm mạc của đường sinh dục, phục hồi niêm mạc và giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng như virus herpes.

3. Hiệu quả chống oxy hóa

Đàn hương có tác dụng chống oxy hóa in vitro với các chứng minh hoạt động nhặt rác phụ thuộc liều lượng trực tiếp đáng kể các gốc oxy hóa NO, DPPH.

Đàn hương còn có thể bảo vệ mô tim khỏi tổn thương tế bào do stress oxy hóa gây ra và quá trình peroxy hóa lipid và cả can thiệp vào cảm ứng viêm do DOX và apoptotic trong mô tim.

Gần đây, một sắc tố anthocyanic cyanidin-3-glucoside từ đàn hương đã được chứng minh tính chống oxy hóa và sự quan trọng về mặt dinh dưỡng.

Tinh dầu đàn hương giúp tăng hoạt động của glutathione S-transferase (GST) và mức độ sulfhydryl hòa tan trong acid (SH) trong gan của chuột thực nghiệm. Hoạt động GST nâng cao và mức SH hòa tan trong acid gợi ý về một hoạt động ngăn ngừa hóa học có thể có của tinh dầu gỗ đàn hương đối với chất sinh ung thư.

Chiết xuất metanol của gỗ đàn hương đã chứng minh sự ức chế acetyl cholinesterase và các hoạt động thu dọn gốc tự do DPPH, do đó đàn hương có tiềm năng giải quyết chứng mất trí nhớ và sa sút trí tuệ liên quan với bệnh Alzheimer.

4. Hoạt động chống ung thư

Các nghiên cứu đã chỉ ra tác dụng chống ung thư của α-santalol trên bệnh ung thư da ở cả mô hình động vật và dòng tế bào ung thư da.

Tác dụng chống ung thư của tinh dầu đàn hương đã được báo cáo trong nghiên cứu trên quá trình sinh ung thư da do hóa chất, do tia cực tím gây ra ở chuột và các trên các dòng ung thư hắc tố, u lành tính, ung thư vú và ung thư tuyến tiền liệt…

α-santalol làm chậm sự phát triển u nhú ở chuột thực nghiệm. α-santalol ở nồng độ 25-75 μM đã được phát hiện có thể gây chết theo chương trình ở dòng tế bào ung thư biểu bì A431người. α-santalol đã được chứng minh là làm chậm sự phát triển của khối u da, giảm tính đa dạng của khối u, ức chế quá trình peroxy hóa lipid in vitro ở các microsome da và gan và do đó ngăn chặn được tia UVB-gây ra sự phát triển khối u da có thể bằng cách hoạt động như một chất chống oxy hóa. α-santalol được báo cáo có khả năng làm tăng đáng kể các protein liên quan đến quá trình apoptosis, các caspase 3, 8 và protein ức chế khối u p53, thông qua mô hình gây ung thư da bởi UVB trên chuột.

Trên tế bào ung thư tuyến tiền liệt ở người, α-santalol gây ra apoptosis bằng cách kích hoạt caspases-3.

Khoảng sáu sesquiterpenoids, hai glycoside thơm và một số neolignans được xác định từ tâm gỗ đàn hương, có tác dụng ức chế mạnh mẽ đối với sự hoạt hóa Epstein-Barr virus (EBV-EA), tác dụng ức chế quá trình sinh ung thư hai giai đoạn trên da chuột. Hơn nữa, các dẫn xuất của α-santalol đã chứng minh khả năng gây độc tế bào chọn lọc tế bào ung thư bạch cầu ở người HL-60, tế bào bạch cầu và nguyên bào sợi lưỡng bội TIG-3 bình thường của người.

Hai lignan thu được từ các mẫu gỗ tâm, đã được chứng minh tác dụng gây apoptosis trên dòng tế bào HL-60 và A549 (tế bào ung thư biểu mô tuyến phổi) ở người.

5. Hoạt động chống viêm

Các thành phần santalols trong tinh dầu đàn hương đã được báo cáo là có đặc tính chống viêm đáng kể thông qua các nghiên cứu thực nghiệm. Những phát hiện này có thể chứng minh hiệu quả chống viêm của đàn hương theo y học cổ truyền.

Đàn hương có thể được sử dụng trong các trường hợp đường hô hấp nhiễm trùng, viêm phế quản mãn tính, ho khan mãn tính… với tác dụng chống viêm, làm dịu.

6. Tác dụng hạ đường huyết và hạ lipid máu

Các nghiên cứu về tác dụng hạ đường huyết và hạ lipid máu của việc dùng đường uống dài hạn chiết xuất gỗ đàn hương trên chuột mắc bệnh tiểu đường gây ra streptozotocin cho thấy giảm mức đường huyết và lipid máu; làm giảm tổng lượng cholesterol, LDL-cho và triglycerid và tăng HDL-cho.

Hoạt động bảo vệ tim mạch của chiết xuất nước từ ​​gỗ đàn hương được báo cáo là có tác dụng ức chế đáng kể tổn thương mô tim do giảm quá trình peroxy hóa lipid trên mô hình doxorubicin gây ra độc tính trên tim ở chuột và tác dụng bảo vệ đáng kể chống lại chứng nhồi máu cơ tim do ISO gây ra ở chuột phụ thuộc vào liều lượng.

7. Bảo vệ gan

Chiết xuất cồn hydro của lá đàn hương cho thấy hoạt động bảo vệ gan đáng kể, chống lại CCl4 và paracetamol gây độc gan, đã được khẳng định thêm bởi sự giảm tổng trọng lượng của gan và mô bệnh học.

8. Hoạt động chống loét

Đàn hương đã được báo cáo để chứng minh mức độ bảo vệ dạ dày tốt ở chuột bị gây loét dạ dày bằng cả thuốc kích ứng tại chỗ và NSAID.

9. Hoạt động hạ sốt

Tinh dầu gỗ đàn hương với liều lượng 200 mg/kg cho thấy tác dụng hạ sốt rất rõ rệt trên chuột bị sốt do nấm men gây ra.

10. Tác dụng sinh lý

Tinh dầu đàn hương và thành phần α-santalol được phát hiện có ảnh hưởng đến một số chức năng và kích thích giác quan. Tinh dầu được báo cáo là làm tăng nhịp mạch, độ dẫn điện của da và huyết áp tâm thu. Hít tinh dầu gỗ đàn hương được báo cáo có tác dụng cải thiện khả năng nghe. Gần đây, trà gỗ đàn hương đã được chứng minh là làm tăng đáng kể cơ tim khả năng co bóp và tăng nhịp của tim ếch cô lập, trong khi nó cho thấy hiệu quả tốt như chống co thắt cơ trơn của dải động mạch chủ thỏ cô lập.

11. Tác dụng trao đổi chất

Tinh dầu đàn hương và các thành phần của nó đi qua sữa mẹ và chuyển hóa xenobiotic ở gan, chuyển hóa các enzym như tăng GST ở gan, glutathione hoạt động reductase và glutathione peroxidase, đồng thời tăng ở gan cytochrome b5, hàm lượng sulfhydryl hòa tan trong acid và giảm cytochrome P450 ở gan.

12. Hoạt động diệt côn trùng

Tinh đàn hương chống lại một số loại côn trùng như: Chấy, rận, ruồi, mối, bọ ve, nhện, muỗi…

13. Tính an toàn

Tinh dầu đàn hương được coi là một thành phần hương liệu an toàn với mức tiêu thụ hàng ngày 0,0074mg/kg và có lịch sử sử dụng đàn hương lâu dài mà không có bất kỳ tác dụng phụ nào được báo cáo.

Hoạt động gây hại DNA của tinh dầu gỗ đàn hương trên Bacillus subtilis đã được nghiên cứu và kết quả không gây độc cho gene.

14. Liệu pháp hương thơm

Tinh dầu gỗ đàn hương có tác dụng thư giãn, làm dịu, ngọt ngào, ấm áp với hương thơm phong phú. Đây là nguyên liệu bổ sung tuyệt vời cho các liệu pháp massage, dầu gội đầu, sữa tắm, kem dưỡng da và kem cạo râu... phù hợp cả cho đàn ông và phụ nữ. Mùi hương của tinh dầu đàn hương đặc biệt chiếm ưu thế khi kết hợp với các loại tinh dầu khác. Tinh dầu đàn hương phù hợp với mọi loại da và đặc biệt hữu ích cho da bị nứt nẻ, khô, nhạy cảm hoặc viêm da, bởi nó có tính làm săn se, làm dịu và giảm sung huyết da, niêm mạc. Ngoài ra, tinh dầu đàn hương có thể được sử dụng để làm giảm tổn thương da ở bệnh chàm, bệnh vẩy nến, da nhờn và mụn trứng cá. Có hai cách sử dụng chính bao gồm dùng tại chỗ (xoa bóp, tắm, thụt rửa, bôi xoa…) và hít (trực tiếp hít vào, khuếch tán, xông tinh dầu, xông hơi…).

Hương thơm của đàn hương giúp tạo giấc ngủ ngon và giúp xoa dịu tâm trí khi lo lắng, mang lại sự bình yên và vượt qua những mất mát, đau khổ. Tinh dầu đàn hương có thể được sử dụng trong liệu pháp hương thơm để điều trị một số tình trạng như đau đầu, mất ngủ và căng thẳng thần kinh.